Van Nice tot Mosul

 ‘Ze stimuleren het dat elk gestoord individu dat vandaag een misdaad wil begaan de vlag van IS mag uitdragen’, zo verklaarde Breth McGurk, de speciale gezant van president Obama die belast is met de coördinatie van de Coalitie tegen IS, op 28 juni voor de Commissie van Buitenlandse Zaken van de Amerikaanse Senaat. ‘En naarmate ze meer terrein verliezen, gaan ze via het internet meer en meer lone wolves trachten te inspireren tot dat soort aanvallen’, voegde hij er aan toe.

  Donderdagavond was het dan zover in Nice. Een 31-jarige Tunesiër die al lang in Frankrijk woont, in het leven mislukt was, alcohol dronk en regelmatig varkensvlees at, reed om kwart voor elf  met een gehuurde vrachtwagen in volle vaart in op de massa op de Promenade des Anglais in Nice, die net het vuurwerk van 14 juillet had bijgewoond. Pas na twee kilometer werd hij door de politie doodgeschoten, met een vijftigtal kogels, nadat hij zelf zijn handpistool herhaaldelijk had afgevuurd. De aanslag kostte het leven aan minstens 84 mensen onder wie veel kinderen.

  Het onderzoek zal moeten uitmaken of er een band is met IS. De dader lijkt een lone wolve, zoals die van de aanslag op een dancing voor homo’s in Orlando in Florida op 12 juni, waarbij 50 doden vielen. Die ging met machinegeweren te werk, en beriep zich luidkeels op IS. Maar het FBI kon tot op vandaag geen directe link met het ‘kalifaat’ vaststellen. 

 Hoe het vermoedelijk te werk gaat vertelde McGurk op 28 juni: ‘We zijn er van overtuigd dat het zenuwcentrum Al Raqqah is. Herinnert U zich de zogenaamde Jihadi John (de Britse Syrië-strijder die vermoedelijk op een paar video’s de onthoofdingen van gijzelaars uitvoerde)? Hij was ook een computer-hacker, hun nummer een inzake het inspireren van mensen in het westen tot terreurdaden. Hij deed dat de hele dag, vanuit een appartement in Al Raqqah, waar ook een honderdtal burgers woonden. Het was een dilemma: schakelen we hem uit, met die honderd onschuldige burgers erbij? We hebben gewacht tot hij zich buiten begaf en dan toegeslagen’. De man werd inderdaad op 12 november vorig jaar door een Amerikaanse drone geliquideerd. 

 En dus is het daarom dat de Franse premier Manuel Valls keer op keer na aanslagen verklaart dat ‘wij in oorlog zijn’. In oorlog met een terroristische militie, die tegelijk een regering is van een gebied zo groot als Ierland, en met tien miljoen inwoners, over de grens van Syrië en Irak heen, tussen Aleppo, Bagdad en Mosul en met de Eufraatvallei tussen de Iraakse hoofdstad en de Turkse grens (1000 km in totaal) als centrale ader. 

 McGurk was zo mogelijk nog explicieter over de aanslagen in Brussel en Parijs: hij omschreef die als complexe operaties, ‘die een hele tijd geleden georganiseerd zijn, zelfs voor we gebied van hen begonnen te heroveren’, dus al vroeg in 2015. Hij noemde daar ook expliciet Al Raqqah voor als zenuwcentrum. Dat is het centrale bolwerk van het ‘kalifaat’, een stad in het noorden van Syrië die voor de verovering door IS in 2014 220.000 inwoners telde.

  Die is via een 100 km brede strook land en een andere stad, Manbij (75.000 inwoners), verbonden met de Turkse grens bezuiden Gaziantep, waarlangs tot voor kort de meeste Syrië-strijders uit Europa binnenkwamen, en ook weer buitengingen, op weg naar hun doelen in Europa en Turkije zelf. Vandaar, aldus McGurk, dat rond Manbij sinds 31 mei een offensief begonnen is dat de IS-strook tot de stad tot 50 km heeft gereduceerd.


IS op terugtocht

 

 Dat offensief is - vereenvoudigd gezegd - een kluwen van Koerdische troepen (3500 man ongeveer) met westerse luchtsteun (maar zonder Turkije vanwege de Koerden), geregelde Syrische strijdkrachten met steun van Hezbollah uit Libanon en de Russische luchtmacht, en Syrische oppositie rond het nabije Aleppo waartoe ook de lokale tak van al Qaeda behoort. Maar de troepen van IS blijken zich tot het uiterste in te spannen om de cruciale positie van Manbij te handhaven, met onder meer een verhoging van het aantal rijdende zelfmoordcommando’s. Het offensief is voorlopig gestuit. 

 Vanuit Al Raqqah heeft IS wel aan alle potentiële Syrië-strijders verkondigd dat het voortaan beter is naar Sirte, in Libië, te trekken in plaats van naar de Turks-Syrische grens. Het ‘kalifaat’ dat in 2014 plots expandeerde, is duidelijk op de terugtocht. Ramadi, Fallujah en Tikrit (de stad van wijlen dictator Saddam Hoessein), drie van zijn opvallendste veroveringen in Irak toen, heeft het de voorbije maanden opnieuw kwijtgespeeld. Minder Syrië-strijders melden zich, IS-leiders worden voortdurend gedood via aanvallen met vliegtuigen of drones, het aantal deserties en terechtstellingen van al dan niet vermeende deserteurs neemt toe. 

 Na twee jaar en een langzame start lijkt Operatie Inherent Resolve van de Coalitie inderdaad onder stoom te komen. Die Coalitie telt officieel 66 leden, maar staat onder leiding van de Verenigde Staten die - volgens een Franse schatting - 90 % van alle luchtaanvallen voor hun rekening nemen, de meeste Special Forces op het terrein hebben en de diverse luchtstrijdkrachten coördineren vanuit hun basis in Qatar. Washington heeft zijn inzet, net als Frankrijk en in mindere mate Groot-Brittannië, in alle stilte opgevoerd. 

 McGurk verzekerde, zij het zonder groot succes bij de twijfelende senatoren, dat de VS ditmaal verkiezen stap voor stap te gaan. Eerst worden lokale coalities gebouwd die soldaten en een stabiel bestuur van het veroverde gebied achteraf kunnen verzekeren, en pas dan wordt tot de aanval overgegaan. Ook wordt voorzichtig omgesprongen met het risico op burgerslachtoffers. Tot driemaal toe suggereerde hij dat het met het ‘kalifaat’ voor volgende zomer afgelopen zou kunnen zijn. 

 De grote schok wacht echter nog: Mosul, een stad in het noorden van Irak die voor de verovering door IS in 2014 ruim twee miljoen inwoners telde. De voorbereiding van het finale offensief door de langzaam weer opgebouwde Iraakse strijdkrachten, lokale milities en de luchtmacht en Special Forces van de Coalitie is al een tijdje aan gang, al zal het wel wachten zijn tot de grote zomerhitte voorbij is. 

 Tenzij de IS-troepen daar inmiddels volledig gedemoraliseerd zijn, wordt de verovering hoe dan ook een militaire krachttoer, zeker als men het aantal doden beperkt wil houden. Politiek wordt de uitdaging nog groter: Mosul, aan de Tigris tegenover het oude Ninive (de grootste stad van de wereld in de 7de eeuw voor Christus), is een multicultureel kluwen bij uitstek, waarin ook voor 2014 de spanningen groot waren en IS inmiddels diverse minderheden ‘etnisch gezuiverd’ heeft. De nabijheid van rijke oliebronnen maakt de cocktail rond.

 F-16's


 Het is in de buurt van Mosul dat in de nacht van 5 op 6 juli  4 Belgische F-16’s samen met twee Franse Mirages 2000D een bombardement uitvoerden. Ze mikten op wat het Franse leger - dat het bericht bekendmaakte - omschreef als ‘een omvangrijke site van Daesh waar artisanale bommen gebouwd en bewaard worden’. De vliegtuigen waren vertrokken vanuit de 1000 km westelijker gelegen basis van Al Azraq in Jordanië en keerden daar veilig terug.

 Het was - voor zover bekend - de eerste keer dat het Belgische luchtmacht-detachement van zes F-16’s weer in actie trad, na zijn vertrek uit Kleine Brogel op 27 juni. De Belgen, in totaal 120 man, waren tussen 1 oktober 2014 en eind juni 2015 al een eerste maal actief in Irak, en werden nadien door de Nederlandse Luchtmacht afgelost. De zes Nederlandse F-16’s keerden op 30 juni naar hun basis in Volkel terug voor onderhoud, na in een jaar zowat 1800 raketten en bommen te hebben gedropt. 


 Betrof de eerste Belgische missie, ruim een jaar geleden, enkel het grondgebied van Irak, dan is de huidige, net als de Nederlandse voor haar, uitgebreid tot het grondgebied van Syrië. Dat gebeurde via een beslissing van de ministerraad van 13 mei, die aan een bescheiden parlementair debat werd onderworpen in de Verenigde Commissie voor de Buitenlandse Betrekkingen en voor de Landsverdediging van 18 mei, dat zelf uitliep op een resolutie, die op 30 juni door de Kamer werd gestemd. 

 Over de juridische motivering van de actie op het grondgebied van een land zonder toestemming van de regering daar, werd uitgebreid gebakkeleid in de Kamer. Een reden daarvoor was dat de regering behoorlijk omfloerst bleef inzake de band tussen de aanslagen bij ons, en de oorlog met het vermeende ‘kalifaat’ van IS in Syrië en Irak. Premier Michel sneerde zelfs naar ‘diegenen die onmiddellijk tot actie overgingen en beslissingen aankondigden’. Dat sloeg op de Franse reactie na de Bataclan-aanslagen van 13 november 2015 in Parijs. President Hollande zei toen dat het land in oorlog was en kondigde bombardementen aan, en het uitsturen van het vliegdekschip Charles De Gaulle, dat na enkele maanden met stille trom terugkeerde.


Fascisme 


 Finaal blijft, als IS al verslagen zou worden en ontdaan van het grondgebied waaruit het terrorisme organiseerde, de grootste vraag: kan de stabiliteit terugkeren in die twee landen, Syrië en Irak, waar vijfduizend jaar lang dozijnen volkeren en godsdiensten zijn langsgekomen en talen, culturen en minderheden hebben achtergelaten? Tot op heden kwam die stabiliteit er maar via de meest verschroeiende dictaturen, genre Assad en Saddam. Om tot een internationale regeling te komen is de grootste hinderpaal de rivaliteit tussen de VS en Rusland, en tussen Iran en Saoedi-Arabië, met de EU, maar zelfs Frankrijk en Groot-Brittannië, in een kleine bijrol. Israël en Turkije blijven stilzwijgend op vinkenslag. 

 Voor België moet de oorlogstrofee een vermindering van het risico op terrorisme zijn. Maar zoals alle instanties nadrukkelijk waarschuwen zal de ondergang van IS - als die al lukt - ongetwijfeld gepaard gaan met laatste stuiptrekkingen onder de vorm van meer aanslagen. En zal het ideologische vuur van geradicaliseerde en van revolutionaire daden dromende jongeren in dienst van extreem reactionaire motieven - vergelijkbaar met het enthousiasme dat het fascisme bij velen opriep in Europa tussen de twee Wereldoorlogen - in de Arabische en bredere islamitische wereld nog een hele poos aanwezig zijn. ‘Veertigduizend buitenlandse moslims zijn zich de voorbije jaren bij IS komen melden’, wist McGurk te vertellen, ‘dat is meer dan in de jaren tachtig tegen de Russen in Afghanisten. En we weten wat daarvan geworden is.’