Met een toespraak van Jean-Claude
Juncker en een informele top in het kasteel van Bratislava zou eind deze week
iets duidelijker moeten worden welke richting de Europese Unie wil inslaan na
de Brexit, haar derde existentiële crisis in bijna evenveel jaren. Maar hoewel
de werken blijven, is het geloof steeds meer afwezig.
Er was in de wandelgangen van de
Europese Commissie wel een zeker trots te horen, kort nadat Margrethe Vestager
op maandagmiddag 30 augustus had uitgepakt met een boete van 13 miljard euro
voor het Amerikaanse Apple. De nu 48-jarige Vestager, die al op haar 29ste
minister werd, en op haar 39ste partijvoorzitter van de kleine Deense
sociaal-liberale Radikale Venstre, is
sedert 2014 Europees Commissaris voor de Mededinging.
Tot nog toe trad ze behoorlijk in de
sporen van haar roemrijke voorgangers Kroes, Monti en Van Miert die regelmatig
de stevige Europese regels voor het vrijwaren van de concurrentie hanteerden zonder
angst te hebben voor de kapitaalbasis van de multinational die tegenover hen
stond. Vestager is nu nog een stap verder gegaan, tot vreugde van haar
achterban in de Berlaymont.
Er lag klaarblijkelijk een dossier
voor - al blijft Apple dat zelf betwisten - van twee fiscale rulings uit 1991
vanwege de Ierse regering, waarvan het enige nut schijnt te zijn dat ze de
informaticareus uit het Californische Cupertino via de constructie van een
virtuele internationale holding vrijwaart van belastingen op winsten uit de
rest van Europa.
'Het wordt afwachten of het Hof van Justitie in dit verhaal van een zeer retro-actieve boete tegen Apple - anderhalf maal
het bbp van de kleinste lidstaat Malta – mee stapt'
Politiek is dat gesneden koek, maar
juridisch gebruikte Vestager het instrument van de wetgeving op de concurrentie
om op te treden in een dossier van fiscale ontwijking, een bevoegdheid die aan
de lidstaten is voorbehouden. Ierland heeft dus al geprotesteerd, omdat het in
het verleden voortdurend op fiscale voordelen heeft gespeeld om vooral
Amerikaanse bedrijven naar het zich toen nog ontwikkelende eiland ver van de
Europese metropolen te lokken.
Wat de vreugde bij de Commissie
verklaarde was dat de Deense politica voor het eerst sinds lang weer iets deed
wat de Berlaymont in een ver verleden altijd met succes uitprobeerde: via een
bestaande bevoegdheid binnendringen in een andere, om daar een schreeuwende
nood aan te pakken. De hoop was dan telkens dat het Hof van Justitie in
Luxemburg na klacht de ingreep zou legitimeren, waardoor de bevoegdheid van de
Europese Unie feitelijk uitgebreid werd, in afwachting van een formele
bevestiging daarvan in een volgende herziening van de Verdragen.
Merkel
Die daverende echo van een roemrijk
verleden levert echter nog geen symfonie voor een nieuwe wereld op. Over een
herziening van de Verdragen durft vandaag nauwelijks iemand te praten, uit
vrees voor de referenda die daar doorgaans mee gepaard gaan. En het wordt
afwachten of het Hof van Justitie in dit verhaal van een zeer retro-actieve en
dus zeer hoge boete - anderhalf maal het bbp van de kleinste lidstaat Malta –
mee stapt.
De klaroenstoot van Vestager is des
te merkwaardiger omdat overal verkondigd wordt dat de Europese Unie meer dan
ooit in de lappenmand ligt. De beslissing van de Britten op 23 juni om uit de
Unie te treden, davert nog na. Beide zijden lijken twee en een halve maand
later nog steeds op zoek naar een scenario om de beslissing van de kiezer
schijnbaar reëel en vooral niet te schadelijk te maken.
Voorheen was er de
vluchtelingencrisis van 2015 die het bescheiden bestaande Europese wetgevend
kader inzake migratie deed wegspoelen in de paniek van de lidstaten en de
onmacht van de Unie. Inmiddels zijn de nationale wetgevingen bijgespijkerd,
heeft de Unie met Turkije eindelijk eens een realpolitik-akkoord moeten
sluiten, en timmert Frans Timmermans, de vice-voorzitter van de Commissie, aan
een betere samenwerking tussen de Unie en de lidstaten inzake de bewaking van de
buitengrens.
Het voornaamste slachtoffer van die
crisis is echter zij die het laatste half dozijn jaren de echte chef van de
Unie was, maar die ook de vluchtelingentoeloop deed ontploffen: Angela Merkel. De challenge komt mogelijk deze maand, na drie nerveuze
weekends van regionale verkiezingen, vanwege de vijf jaar oudere Horst
Seehofer, de minister-president van Beieren en CSU-chef.
Die positioneert –
overigens in gelijke filosofie met de Oostenrijkse christen- en
sociaaldemocraten - steeds nadrukkelijker zijn partij als het antwoord voor de
massa christdendemocratische kiezers die naar de rechts-populistische
Alternative für Deutschland afdrijft. Seehofer wordt zelf in München naar de
uitgang geduwd door de jonge wolven in zijn partij, en stelt inmiddels met
anderen vast dat de sociaaldemocratische SPD de CDU van de vastgereden Merkel
inzake het vluchtelingenvraagstuk ook langs rechts begint voorbije te steken.
Voorheen was er nog de Eurocrisis, die
in 2012 haar hoogtepunt bereikte. Dat de euro dat overleefde, is een veel
sterker waarmerk voor stabiliteit dan algemeen wordt aangenomen. Maar de
economische unie die de munt moet onderbouwen blijft in de startblokken steken.
De voorbije twee jaar was er daardoor een opvallende tegenstelling tussen het
beleid van monetaire expansie vanwege ECB-voorzitter Mario Draghi, en dat van
budgettaire rigiditeit vanwege de Commissie, die daarbij niets anders deed dan
de verstrakte wetgeving toe te passen die na de Eurocrisis was gestemd.
Jean-Claude Juncker zou nu woensdag Straatsburg in zijn zogenaamde State of the Union voor het Europees
Parlement komaf willen maken met dat laatste. Op dit ogenblik zijn
beleidsmakers en economisten in heel het westen – en vooral in Japan –
radeloos, redeloos en reddeloos over de vraag hoe groei en investeringen terug
op kruissnelheid gebracht kunnen worden.
Met Junckers speech – waarin hij
misschien ook meer samenwerking inzake defensie zou voorstellen en een Europese
werkloosheidsverzekering – en de top in Bratislava zou al iets meer duidelijk
moeten worden welke richting het uitgaat na de Brexit. Maar de vele
woordvoerders allerhande deden de voorbije weken vooral inspanningen om de
verwachtingen te dempen. Voorbereidende ontmoetingen sinds eind augustus –
onder meer van het trio Renzi, Holland en Merkel voor de kust van Napels (foto) en van
Hongarije, Slovakije, Tsjechië en Polen in Warschau – legden immers vooral
aarzelingen en tegenstellingen over die toekomstige koers bloot.
In de acht jaar sinds de bankcrash van september 2008 kende de EU een reële groei van 3 %, over de acht jaar heen!
Zelfs de felste pleitbezorgers van
een federaal doorgroeien van een kleinere kern landen na het vertrek van de
Britten – zoals Guy Verhofstadt, die deze week tot onderhandelaar van het
Parlement met de Britten werd benoemd – verstommen stilaan. Ook zij moeten
immers vaststellen dat tot in de kern van de oorspronkelijke zes lidstaten, het
virus van het euroscepticisme voortwoekert: Nederland en Frankrijk, de rebellen
van 2005, op kop, maar Duitsland en Italië steeds meer in hun zog.
De Unie heeft momenteel niets te
bieden inzake haar core business. In de acht jaar sinds de bankcrash van
september 2008 kende de EU een reële groei van 3 %, over de acht jaar heen! Dat
is dan nog dankzij de betere trekkers als Polen en Roemenië. West-Europa haalt
de laatste twee jaar met moeite 1 % groei. Italië en Griekenland hebben
kleinere economieën dan in 2008.
En ook op dat andere wezenlijke
veld, de externe veiligheid, blijft de EU afwezig. Het zijn de Amerikanen van
de zogezegd makke Barack Obama, die 90 % van de westerse militaire inspanning
in Syrië leveren. Zoals ook zij de grootste bijdrage leveren aan een antwoord
aan de vraag van Polen en de Baltische landen voor meer beveiliging tegen de
avonturen van hun buur, de nationalistische dictator Vladimir Putin. In hun
militair offensief tegen al-Raqqa, de hoofdstad van Islamitische Staat en de
broedplaats waar alle terroristische aanslagen in Europa worden voorbereid,
hebben de Fransen sinds 13 november vorig jaar veel verbale en heel weinig
militaire steun gekregen van de mede-Europeanen, de broederlijke Duitsers
voorop.
Bij gebrek aan besef van externe
dreiging, die de EU in de jaren van de Koude Oorlog creëerde en
voortstuwde, is sinds de toetreding van
tien nieuwe lidstaten uit het voormalige oostblok tien jaar geleden, de spirit
uit de Unie. Het economisch verhaal van de nood aan een eengemaakte digitale,
energie- of transportmarkt wil niet aanslaan, zoals alle verhalen over
globalisering vandaag op scepsis stuiten. Daarbij is ook het ambitieuze
vrijhandelsverdrag met de VS, dat vooral strategisch belangrijk is, eerder dan
interessant voor de consumenten, en dat inmiddels op sterven na dood is.
Zeker zolang de economie blijft
slabakken is de verwachting dat de Unie niet verder zal expanderen, eerder de
komende jaren bevoegdheden zal moeten afstoten, en, na de Britten, misschien
ook andere lidstaten. Enkel een nieuwe hoogconjunctuur kan de geesten wat
genereuzer maken, maar niemand vindt daar op dit ogenblik de sleutel toe. Het
catastrofe-scenario is dat van een nieuwe interne schok. Dan wordt misschien
toch de vergelijking met Oostenrijk-Hongarije die Frits Bolkestein vijftien
jaar geleden maakte bewaarheid: een veelvolkerenstaat die zich stabiel, welvarend
en welvoelend waande, maar die bij de eerste de beste aardbeving in chaos
uiteenviel.
No comments:
Post a Comment